اولویت‌بندی حفاظتی پستانداران ایران برای مدیریت کارآمد

ا‏مروزه‌ جمعیت‌های بسیاری از پستانداران به‌شدت در بحران انقراض‌اند. بر پایۀ برآوردها، حدود یک چهارم از پستانداران موجود جهان در معرض خطر انقراض قرار دارند. نبود راهبردی مناسب، به اختصاص نامتناسب منابع حفاظتی تنها به شمار اندکی از گونه‏های بزرگ‌جثه و غفلت از سایر آرایه‏های درخور اهمیت در پستانداران‏ منجر می‏شود. با آنکه گونه‏های کوچک‌جثه بیشترین تنوع گونه‏ای پستانداران ایران را به خود اختصاص داده‌اند (بیش از 150 گونه)، بیشتر پژوهش‏ها با رویکرد بوم‏شناسی و حفاظت در زمینۀ گونه‏های بزرگ‌جثه متمرکز بوده و گونه‏های کوچک‌جثه کمتر مورد توجه قرار گرفته‏اند. ‌همچنین در ادامه، تلاش‏های صورت‌گرفته در کشور در دو قالب طرح‏های پژوهشی سازمان حفاظت محیط زیست و پایان‌نامه‏های تحصیلات تکمیلی در دانشگاه‏ها ارزیابی می‌شوند و اولویت‏های پژوهشی مورد بحث قرار‏ می‏گیرند. در این پژوهش‌ 50 گونه با امتیاز بالای حفاظتی معرفی شد که یوزپلنگ آسیایی، خرس سیاه‏ و گاو دریایی به‌ترتیب اولین تا سومین گونه با اولویت بالای حفاظتی را در ایران تشکیل می‏دهند. جوندگان و خفاش‏ها به‌ترتیب بیشترین درصد از گونه‏های با امتیاز بالای حفاظتی را به خود اختصاص داده‏اند. از سوی دیگر، در‌مجموع 43 عنوان پایان‌نامه در مقطع تحصیلات تکمیلی رشتۀ محیط زیست (کارشناسی ارشد و دکتری) بین سال‌های 1386 تا 1391 دربارۀ پستانداران با امتیاز بالای حفاظت اجرا شده است‌‏ که سم‌داران و گوشت‌خواران به‌ترتیب با 24 و 12 عنوان، بیشترین تعداد پایان‌نامه را به خود اختصاص داده‏اند. بیشترین تعداد پایان‌نامۀ اجرا‌شده برای پستانداران با اولویت بالای حفاظتی مرتبط به پژوهش‏های زیستگاهی و سپس بوم‌شناسی هستند. همچنین‌ بررسی‏ها نشان داد که بیشترین طرح‏های حمایت‌شده توسط سازمان حفاظت محیط زیست به سم‌داران و گوشت‌خواران اختصاص یافته است. بر همین اساس‌ ضمن تأیید تناسب تلاش‌های صورت‌گرفته در قالب طرح‏های پژوهشی و پایان‌نامه‏های اجرا‌شده با اولویت گونه‌های مهم به‌ویژه به‌منظور تکمیل شکاف اطلاعاتی موجود دربارۀ آن‌ها، لزوم توجه به پستانداران کوچک‌جثه مانند جوندگان، خفاش‏ها و حتی گوشت‌خواران کوچک‌جثه بحث شد. همچنین‌ به‌منظور ارتقای اولویت‌بندی حفاظتی پستانداران در کشور، ارزیابی ریسک انقراض گونه‏های ایران در چارچوب معیارهای اتحادیۀ جهانی حفاظت به‌منظور تدوین فهرست سرخ پستانداران ایران با مشارکت کارشناسان ایرانی توصیه‏ می‏شود. ‌